“Biznes i prawa człowieka” to idea, w myśl której korporacje i inne przedsiębiorstwa powinny wystrzegać się łamania praw człowieka, do których należą m.in. prawo do życia, odpowiedniego standardu życia, pożywienia, własności, wolność stowarzyszeń, prawo do godnego wynagrodzenia i bezpiecznych warunków pracy. Ochrona praw człowieka w kontekście biznesu jest ściśle powiązana z działaniami w innych sferach, między innymi z odpowiedzialnością społeczną biznesu i zrównoważonym rozwojem. Jednak osoby i organizacje realizujące różne plany i dążenia nie zawsze w pełni wzajemnie się rozumieją, ponieważ reprezentowane przez nie dziedziny posługują się różnymi językami oraz punktami widzenia. Wzmacnianie współpracy i wzajemnego zrozumienia jest kluczowe dla promowania idei praw człowieka, a także – w szerszym kontekście – dla osiągnięcia lepszych warunków społecznych.
Poniżej przedstawiamy zaledwie kilka koncepcji i ruchów, które są powiązane z prawami człowieka w kontekście biznesu. Ale jest ich o wiele więcej, jak na przykład związki zawodowe i organizacje pracownicze, które tutaj na razie nie zostały opisane.
Odpowiedzialność społeczna biznesu
Pojęć “odpowiedzialność społeczna biznesu” (CSR) oraz “biznes i prawa człowieka” (BHR) często używa się zamiennie. Jednak nie są one tożsame. Oba terminy odnoszą się do działań oraz zobowiązań, jakie przedsiębiorstwa podejmują w odpowiedzi na ewentualny wpływ ich działalności na społeczeństwa. Przedstawiciele biznesu często posługują się językiem z dziedziny społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw, ale nie zawsze rozumieją, na czym polega różnica między CSR a BHR.
Pierwotnie koncepcja CSR, szczególnie w Stanach Zjednoczonych, była w swojej istocie silnie powiązana z filantropią i koncentrowała się na pozytywnych działaniach oraz środkach finansowych przekazywanych przez firmę na rzecz przeróżnych inicjatyw społecznych. W tradycji europejskiej, działania CSR były też silnie powiązane z uzyskaniem “społecznej licencji” na prowadzenie działalności na danym obszarze. Mimo zmian wprowadzonych m.in. w 2011 r. w Komunikacie Komisji Europejskiej nt. CSR w rozumieniu tego pojęcia, w wielu kręgach dominuje jednak tradycyjne, stereotypowe postrzeganie CSR. Chociaż tego typu wkład przedsiębiorstw może być bardzo pożyteczny dla lokalnych społeczności to jednak rzadko koncentruje się on na usuwaniu negatywnych konsekwencji działalności biznesowej, jakie mogą dotknąć te społeczności. Firmy podejmujące działania CSR niekiedy próbują “zrekompensować” negatywny wpływ swoich poczynań poprzez datki, budowę infrastruktury, itd. Niezależnie od innych kwestii, w przypadku CSR mówimy o interesariuszach dla których pewne kwestie, obszary działania firm są istotne z subiektywnych powodów.
Tymczasem idea praw człowieka i biznesu (BHR) koncentruje się przede wszystkim na zapobieganiu naruszeniom praw człowieka, w tym praw zawartych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, przez firmy. Podstawą podejścia BHR jest założenie, że każdy człowiek jest podmiotem pewnych obiektywnie określonych praw i obowiązkiem innych podmiotów, w tym biznesu jest tak prowadzić działalność gospodarczą, generującą zysk, by przy jej realizacji nie dochodziło do naruszeń praw człowieka. Zgodnie z ideą poszanowania praw człowieka przez biznes konstruktywne działania w jednym obszarze nie “znoszą” niepożądanych konsekwencji działalności w innej sferze. Przykładowo, wybudowanie szkoły nie rekompensuje szkód wyrządzonych środowisku, które wpływają na życie lokalnej społeczności. Działania w obszarze BHR nie negują idei filantropii przedsiębiorstw ani wartości realizowanych przez nie projektów infrastrukturalnych, jednak tego typu inicjatywy powinny być traktowane jako drugorzędne w stosunku do działań eliminujących negatywny wpływ biznesu na otoczenie na etapie wypracowywania zysku czy też prowadzenia innego rodzaju działalności wymagającej skorzystania z pracy osób świadczących pracę.
Zrównoważony rozwój
Pomimo iż rozwój społeczno-ekonomiczny w regionach Europy Środkowo-Wschodniej i Azji Środkowej jest niezmiernie ważny, to osiąganie wzrostu bez poszanowania praw człowieka godzi w podstawowy cel, który ma zostać osiągnięty, jakim jest poprawa jakości życia zarówno jednostek, jak i społeczności funkcjonujących w różnych krajach.
Cele Zrównoważonego Rozwoju przyjęte przez wszystkie kraje członkowskie ONZ w 2015 roku wyznaczają działania, dzięki którym uda się osiągnąć zrównoważony rozwój społeczno-ekonomiczny przy jednoczesnym poszanowaniu praw człowieka. Ponad 90% zadań wynikających z Celów Zrównoważonego Rozwoju odwołuje się do postanowień międzynarodowych instrumentów w dziedzinie praw człowieka i standardów w sferze pracy.
Cel 17 (SDG 17) – Partnerstwa na rzecz celów – odnosi się do roli przedsiębiorstw, a także szeregu innych podmiotów w procesie realizacji Celów Zrównoważonego Rozwoju. Jak zapisano w Agendzie 2030: “Działalność przedsiębiorstw prywatnych, inwestycje i innowacje są głównymi czynnikami sprzyjającymi produktywności, włączającemu rozwojowi gospodarczemu i tworzeniu miejsc pracy. […] Apelujemy do wszystkich przedsiębiorstw o kreatywność i innowacyjność w rozwiązywaniu problemów stojących na drodze do zrównoważonego rozwoju.” Dlatego firmy powinny szukać sposobów na to, by podejmowane przez nie inicjatywy i działania przyczyniały się do realizacji zadań wytyczonych przez Cele Zrównoważonego Rozwoju albo przynajmniej powinny starać się nie przeszkadzać ich realizacji.
Wiele krajów Europy Środkowo-Wschodniej i Azji Środkowej, w tym Armenia i Gruzja, wymaga zaangażowania sektora biznesu w projekty inwestycyjne o charakterze społecznym, które wspomagają proces rozwoju społeczno-ekonomicznego. Ale przy całym poparciu dla takich inicjatyw przedsiębiorstwa muszą działać w duchu BHR i pamiętać o zapobieganiu negatywnym skutkom swojej działalności w sferze praw człowieka.
Powyższy tekst powstał na podstawie materiałów opracowanych przez Duński Instytut Praw Człowieka Human Rights Impact Assessment Toolbox.
Materiał wideo [tylko w jęz. angielskim]: https://www.youtube.com/watch?v=dmWklt3rZBM
Zwalczanie korupcji
Korupcja wywiera znaczący negatywny wpływ na poszanowanie praw człowieka, zwłaszcza na styku tychże z biznesem oraz interesami podmiotów komercyjnych. Firmy, które stosują praktyki korupcyjne nierzadko nie ponoszą odpowiedzialności ani za korupcję, ani za łamanie praw człowieka, ponieważ władze państw, których to dotyczy często są “zniechęcane” do prowadzenia dochodzeń, ścigania i karania winnych oraz zapobiegania nadużyciom korporacji w przyszłości. Dlatego niejednokrotnie naruszanie praw człowieka trwa nieprzerwanie i nie są stosowane żadne mechanizmy naprawcze.
W głośnej sprawie tzw. “Kazachgate” amerykański sąd orzekł, że spółka Mobil – do której należy spółka Tengizchevroil – zapłaciła miliony dolarów w łapówkach byłemu prezydentowi Kazachstanu – Nursułtanowi Nazarbajewowi. Jak twierdzą aktywiści, te powiązania z władzą mogły pomóc firmie Tengizchevroil uniknąć poważnych konsekwencji bezprawnych działań, w tym łamania praw człowieka.
Materiał wideo [tylko w jęz. angielskim]: https://www.youtube.com/watch?v=zTRzDmHKUw8
Ochrona środowiska
Czyste i zdrowe środowisko jest nieodzownym elementem realizacji szeregu praw, w tym prawa do pożywienia, wody, zdrowia, którego realizacja z kolei wymaga zapewnienia dostępu do urządzeń sanitarnych. Szkodliwe zanieczyszczenia mogą powodować zatrucia, poważne choroby a nawet śmierć, co stanowi naruszenie prawa do życia i prawa do zdrowia. Degradacja środowiska naturalnego może także mieć zgubny wpływ na rolnictwo, a co za tym idzie pozbawić lokalne społeczności środków do życia, przez co nie będą w stanie się wyżywić ani utrzymać. Tym samym rolnicy doświadczą negatywnego wpływu na swoje prawo do pracy.
Przedsiębiorstwa należą do najgroźniejszych “trucicieli” środowiska. Przykładowo, grupa zaledwie 100 firm odpowiada za 71% światowej emisji gazów cieplarnianych. Poza tym zdarza się, że przedsiębiorstwa wykorzystują cenne zasoby naturalne, które są niezbędne lokalnym społecznościom do przetrwania. Co ważne, za niemal 2/3 całkowitego zużycia wody odpowiada produkcja komponentów wykorzystywanych w łańcuchach dostaw korporacji.
Badania przeprowadzone przez departament badawczy Business & Human Rights Resource Centre , obejmujące analizę działalności 30 największych spółek z sektora wydobywczego w Armenii, Gruzji i Kazachstanie wskazują, że zanieczyszczanie i niszczenie środowiska stanowią najpowszechniejszy problem w obszarze praw człowieka, a przeciwko 83% badanych przedsiębiorstw wysunięto zarzuty w tym zakresie. Co istotne, wszystkie z 10 największych spółek z sektora wydobywczego działających w Kazachstanie i Armenii zostały oskarżone lub uznane za winne w sprawach naruszeń standardów środowiskowych, niejednokrotnie wywołujących drastyczne konsekwencje. W przypadku pięciu największych przedsiębiorstw w Gruzji także udokumentowano szereg naruszeń praw środowiskowych. Tymczasem pięć kolejnych firm być może także wywiera negatywny wpływ na środowisko, lecz nie udało się tego stwierdzić na podstawie zebranych danych, ponieważ brakuje informacji na temat ryzyka środowiskowego, konsekwencji działań firm, sprawozdawczości oraz monitoringu w tym kraju. Jednak dotychczas przeprowadzone badania wskazują na istnienie szerzej zakrojonych trendów w Armenii, Gruzji i Kazachstanie, a także w całym regionie.
Materiał wideo [tylko w jęz. angielskim]: https://www.youtube.com/watch?v=L9uAgxIRCNI&ab_channel=EuropeanParliament
