Jak głoszą Wytyczne ONZ dot. biznesu i praw człowieka, “Państwa mają obowiązek zapewnić ochronę przed naruszaniem praw człowieka przez strony trzecie, w tym przedsiębiorstwa, na swoim terytorium i/lub na obszarze objętym ich jurysdykcją. Wymaga to podejmowania odpowiednich kroków w celu zapobiegania takim naruszeniom, ich rozpoznawania, karania oraz zadośćuczynienia za nie, poprzez prowadzenie skutecznej polityki, działania ustawodawcze, regulacje i praktykę orzeczniczą.” (UNGP 1)
Zgodnie z prawem międzynarodowym, państwa mają obowiązek zapewnienia ochrony przed łamaniem praw człowieka przez podmioty niepaństwowe, w tym przedsiębiorstwa. Międzynarodowe ciała traktatowe, w tym Komitet Praw Człowieka i Komitet Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, niejednokrotnie potwierdzały ten obowiązek państw. Regionalne trybunały praw człowieka także podkreślają istnienie obowiązku ochrony praw człowieka, jaki spoczywa na państwach. Przykładowo, w sprawie Fadiejewa przeciwko Rosji, Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł, że to państwo jest odpowiedzialne za regulowanie działalności przedsiębiorstw, nawet tych nieznajdujących się pod jego kontrolą, a brak takiego uregulowania może skutkować odpowiedzialnością państwa za naruszenia praw, wskutek niezapewnienia odpowiednich ram prawnych.
Wypełniając swój obowiązek ochrony praw człowieka, państwa powinny:
- Egzekwować przepisy prawa, które mają na celu lub wymuszają na przedsiębiorstwach poszanowanie praw człowieka, a także okresowo dokonywać przeglądu adekwatności tych przepisów i aktualizować je;
- Zapewnić, by inne przepisy oraz polityki państwa regulujące tworzenie i prowadzenie działalności przedsiębiorstw, w tym prawo spółek, nie ograniczały przedsiębiorstw a raczej umożliwiały im poszanowanie praw człowieka;
- Zapewnić odpowiednie wytyczne i poradnictwo dla przedsiębiorstw w zakresie przestrzegania praw człowieka we wszystkich aspektach ich działalności;
- Zachęcać, a w razie potrzeby zobowiązywać, przedsiębiorstwa do komunikowania, w jaki sposób reagują na skutki, jakie ich działalność rodzi w sferze praw człowieka.
Różne instytucje państwowe mogą swoimi działaniami przyczyniać się do promowania idei praw człowieka i biznesu oraz postępu w tej dziedzinie. Instytucje krajowych rzeczników praw człowieka, zależnie od posiadanego mandatu, mogą opracowywać Krajowe Plany Działania (KPD), przyjmować skargi i/lub dokonywać ocen sytuacji w sprawach związanych z naruszeniami praw człowieka. Sądy oraz systemy sądownictwa to instytucje niezwykle ważne dla ofiar nadużyć, ponieważ to one zapewniają dostęp do mechanizmów naprawczych. Inne mechanizmy zapewniane przez państwa, na przykład inspekcje pracy, odgrywają istotną rolę w identyfikowaniu naruszeń, zapobieganiu im i rozwiązywaniu problemów przez nie wywołanych.
Więcej szczegółów znajdziesz na naszych stronach poświęconych Krajowym Planom Działań (National Action Plans) i ramom prawnym. Dodatkowe informacje na temat Wytycznych ONZ dot. biznesu i praw człowieka, w tym wskazówek co do ich wdrażania, znajdziesz na stronie Business & Human Rights Resource Centre. Ponadto informacje na temat polskich KPD znajdziesz na stronie PIHRB oraz na stronie polskiego MSZ.
Materiał wideo [tylko w jęz. angielskim]: https://www.youtube.com/watch?v=KMwYFEhoYcI&ab_channel=TheDanishInstituteforHumanRights
Rządy, przedsiębiorstwa i prawa człowieka w Europie Środkowo-Wschodniej i Azji Środkowej
Mechanizmy kontroli i zarządzania, a także działania państw należały do najważniejszych tematów poruszanych podczas Pierwszego Regionalnego Forum Biznesu i Praw Człowieka w Europie Wschodniej i Azji Środkowej First Regional Forum on Business and Human Rights in Eastern Europe and Central Asia w 2020 r. oraz Drugiego Regionalnego Forum Second UN Forum on Business and Human Rights in Eastern Europe and Central Asia w 2021 r.
Ze względu na wspólną historię, w wielu krajach Europy Środkowo-Wschodniej i Azji Środkowej wypracowano podobne ramy prawne. Jak mówi Nevena Dičić Kostić z Belgradzkiego Centrum Praw Człowieka, to nie brak ustawodawstwa jest problemem w wielu państwach regionu, ponieważ istnieje niemało przepisów odnoszących się do praw człowieka w kontekście biznesu. Jednak stopień wdrożenia i stosowania tych przepisów pozostaje niewielki. Szczególnie niepokojący jest brak mechanizmów kontroli i nadzoru ze strony państwa. Inspekcje pracy, będące główną instytucją egzekwującą przestrzeganie praw pracowniczych, mają często słabą pozycje lub nie ma ich wcale. Przykładowo, Gruzja od lat boryka się z ogromnymi problemami dotyczącymi inspekcji pracy, pomimo iż należy do nielicznej grupy krajów regionu, które mają KDP w zakresie praw człowieka i biznesu.
Co więcej, ofiary naruszeń praw człowieka często mają utrudniony dostęp do sądowych środków zaradczych i naprawczych z powodu barier o charakterze prawnym, finansowym i praktycznym. Systemy sądownictwa karnego nie posługują się językiem praw człowieka, zaś prawnikom i sędziom często brakuje wiedzy o prawach człowieka w kontekście biznesu. Prawniczka Ana Dangova Hug wskazuje, że w Europie Wschodniej i Azji Środkowej na ofiarach nadużyć spoczywa “podwójny” ciężar dowodu – z jednej strony muszą edukować sędziów w zakresie standardów praw człowieka i biznesu, a z drugiej strony to na nich ciąży obowiązek udowodnienia odpowiedzialności. Więcej na ten temat dowiesz się na naszych stronach poświęconych środkom naprawczym.
